Title: Preparing of life protecting against death? : observations pertaining to the late medieval miniature axes based on examples from the borderland of Greater Poland, Silesia and Brandenburg
Variant title:
- Příprava na život nebo ochrana před smrtí? : poznámky k pozdně středověkým miniaturním sekerkám z pomezí Velkopolska, Slezska a Braniborska
Source document: Archaeologia historica. 2021, vol. 46, iss. 2, pp. 383-395
Extent
383-395
-
ISSN0231-5823 (print)2336-4386 (online)
Persistent identifier (DOI): https://doi.org/10.5817/AH2021-2-3
Stable URL (handle): https://hdl.handle.net/11222.digilib/144695
Type: Article
Language
Summary language
License: CC BY-NC-ND 4.0 International
Notice: These citations are automatically created and might not follow citation rules properly.
Abstract(s)
There are known over twenty late-medieval, iron axes from Poland with significantly reduced sizes. Three of them were excavated in the borderland of Silesia, Greater Poland and Brandenburg from stronghold-castle and urban archaeological contexts. In the scholarship, these artefacts were considered amulets, toys, weapons, badges and tools. Author concludes that smaller specimens, could have been used as apotropaic amulets or objects related to the cult of St. Wolfgang, while larger axes, with hardened blades, were most likely specialized carpentry tools, adopted perhaps also in self-defense, if necessary.
Z území Polska je známo více než dvacet pozdně středověkých železných seker s výrazně zmenšenými rozměry. Tři z nich byly objeveny na pomezí Slezska, Velkopolska a Braniborska, přičemž pocházejí z fortifikovaných sídel a městských nálezových kontextů. V odborné literatuře byly tyto artefakty považovány za amulety, hračky, zbraně, odznaky či nástroje. Autor dochází k závěru, že menší exempláře mohly být používány jako apotropaické amulety nebo předměty související s kultem svatého Wolfganga, zatímco větší sekery s kaleným ostřím byly nejspíše specializovaným tesařským nářadím, v případě potřeby snad užívaným i jako příležitostná zbraň.
References
[1] APFELTHALER, J., 1982: Der Altar von Gebertsham, Oberösterreich Kulturzeitschrift 32, no. 4, 63–70.
[2] BANACH, B., 2016: Zabytki wydzielone zwarstw późnośredniowiecznych. In: Międzyrzecz. Gród i zamek wwiekach IX–XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954–1961 (Kurnatowski, S., ed.), 321–353. Warszawa.
[3] BASTIAN, W., 1959: Zur Kamladenforschung. Die Kamladen von Lassan bei Klocksdorf, kreis Gadebusch und ihre Funde, Jahrbuch für Bodendenkmalpflege in Mecklenburg 1959, 162–188.
[4] BĄBEL, J., 1980: Kult topora w neolicie ziem polskich, Wiadomości Archeologiczne 45, no. 1, 3–44.
[5] BEILKE-VOIGT, I., 1998: Frühgeschichtliche Miniaturobjekte mit Amulettcharakter zwischen Britischen Inseln und Schwarzem Meer. Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 51. Schriften zur Archäologie der germanischen und slawischen Frühgeschichte 3 (Hening, J.–Leube, A., edd.). Bonn.
[6] BIEGELEISEN, H., 1927: Matka i dziecko w obrzędach, wierzeniach i zwyczajach ludu polskiego. Lwów.
[7] BLAŽEVIČIUS, P., 2008: Vaikų žaislai ir žaidimai XIII–XVII a. Lietuvoje (remiantis archeologijos duome‑nimis), Lietuvos archeologija 33, 71–122.
[8] BOGUSZEWICZ, A., 2000: Problem zamku typu przejściowego na przykładzie warowni w Pieszycach. In: Archaeologia et historica. Księga jubileuszowa dedykowana Pani Profesor Romanie-Barnycz-Głupieńcowej (Kajzer, L. et al., edd.), 65–86. Łódź.
[9] BRACKER, J., 1989: Kinderarmbrust. In: Die Hanse. Lebenswirklichkeit und Mythos 2, Austellungskatalog für Hamburgische Geschichte, 562. Hamburg.
[10] DĄBROWSKA, E., 1965: Studia nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem ziemi wiślickiej. Wrocław – Warszawa – Kraków.
[11] DELIMATA, M., 2004: Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań.
[12] EGAN, G., 1997: Children's Pastimes in Past time – Medieval toys found in British Isles (with observations on excavated dice). In: Material Culture in Medieval Europe, Papers of the 'Medieval Europe Brugge 1997' Conference. Vol. 7 (de Boe, G.–Verhaeghe, F., edd.), 413–421. Zellik.
[13] GŁOSEK, M., 1996: Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich. Warszawa – Łódź.
[14] GŁOSEK, M., 1997: Militaria znalezione w fosie na Placu Dominikańskim we Wrocławiu, Studia Archeologiczne 29, 151–167.
[15] GŁOSEK, M., 2004: Średniowieczne uzbrojenie plebejskie w świetle odkryć archeologicznych, źródeł ikonograficznych i pisanych na ziemiach polskich. Acta Universistatis Lodziensis, Folia Archaeologica 24, 237–248.
[16] GŁOWACKI, Z., 1959: Powierzchniowe badania makroskopowe zabytków metalowych z Międzyrzecza. Poznań. Typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Science, Poznań Branch.
[17] GŁOWACKI, Z., 1960: Badania metaloznawcze zabytków metalowych z Międzyrzecza. Poznań. Typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Science, Poznań Branch.
[18] GOODMAN, W. L., 1962: The History of Woodworking Tools. London.
[19] GRABOWSKA-LYSENKO, A., 2020: Materialne świadectwa kultu św. Wolfganga u schyłku średniowiecza w Prusach jako element religijnego dziedzictwa regionu. In: Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu II. Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu. Vol. 3 (Raczkowski, J.–Jakubek-Raczkowska, M., edd.), 75–89. Toruń.
[20] GRĄŻAWSKI, K., 2003: Odkrycia na zamku krzyżackim w Brodnicy w świetle badań 1992–1997. In: Pogranicze polsko-krzyżackie i pruskie materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1–2 czerwca 2002 r. Vol. 1 (Grążawski, K., ed.), 351–371. Włocławek-Brodnica.
[21] HENSEL, Z., 2009: Omówienie wyników badań "miecza" ze Świebodzina, Acta Militaria Mediaevalia 5, 210–212.
[22] HEURICH, J., 1877: Przewodnik dla cieśli, obejmujący cały zakres ciesielstwa. 3rd edition. Warszawa.
[23] HOFFMANN, V., 1996: Allerlay kurtzweil. Mittelalterliche und frühzeitliche Spielzeugfunde aus Sachsen, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsische Bodenkampflege 38, 127–200.
[24] HOLZER, F. W., 1935: St. Wolfgang, "ein Heiliger der Spätgotik", Jahresbericht des Vereins zur Erforschung der Regensburger Diözesangeschichte 10, 71.
[25] HOŠEK, J., 2006: Metalografie železných předmětů ze semonické tvrze ve světle studovaných výkovů ze středověkých tvrzí, vesnic a měst, PA XCVII, 265–320.
[26] HÖFLER, J., 1987: Die Tafelmalerei der Gotik in Kärnten (1420–1500). Klagenfurt.
[27] HÖFLER, J., 1998: Die Tafelmalerei der Dürerzeit in Kärnten (1500–1530). Klagenfurt.
[28] HÜBER, F., 1968: Spitalskirche Bad Aussee. S. l.
[29] IRÁSNÉ MELIS, K., 2004: Régészeti kutatások a Budapesti középkori csőt faluban II, Communicationes Archaeologicae Hungariae 2004, 173–222.
[30] JASIŃSKI, M., 1982: Archeologiczne badania podwodne w jeziorze Wolskim. Typescript of Masters Thesis in the archive of Archaeology Department, Adam Mickiewicz University in Poznań.
[31] KAUTE, P.–RÜTZ, T.–ZORN, J., 2018: Rostock, Hansestadt, Flurbezirk I, Innenstadt. Fpl. 523, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpomern 65 (2017), 372–379.
[32] KELLNER, M. G., 1998: Wolfgang, Bischof von Regensburg. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon 13, 1528–1529. Herzberg.
[33] KĘDZIERSKI, A.–WYCZÓŁKOWSKI, D., 2014: Toporki miniaturowe z badań na Starym Mieście w Kaliszu, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 15, 99–106.
[34] KOKOWSKI, A., 1997: Metalowe wisiorki w kształcie topora na terenie Barbaricum na północ i północny-wschód od limesu rzymskiego, w okresie rzymskim i we wczesnym okresie wędrówek ludów. In: 20 lat archeologii w Masłomęczu. Vol. 1. Weterani (Ilkjær, J.–Kokowski, A., edd.), 99–116. Lublin.
[35] KOKTVEDGAARD-ZEITZEN, M. K., 1997: Amulets and Amulet Use in Viking Age Denmark, Acta Archaeologica 68, 1–74.
[36] KOLA, A., 1985: Narzędzia do obróbki drewna z grodziska w Plemiętach. In: Plemięta. Średniowieczny gródek w ziemi chełmińskiej (Nadolski, A., ed.), 149–157. Warszawa – Poznań – Toruń.
[37] KOLA, A., 2003: Późnośredniowieczne grodzisko w Skłudzewie w ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona 13, 277–285.
[38] KOLA, A.–WILKE, G., 1975: Wstępne wyniki ratowniczych prac wykopaliskowych przeprowadzonych na grodzisku późnośredniowiecznym w Słoszewach, pow. Brodnica w 1973 r., Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 5, 107–118.
[39] KOŁODZIEJSKI, A., 1965: Rozwój archeologii na terenie województwa zielonogórskiego w dwudziestoleciu Polski Ludowej. Zielona Góra.
[40] KOŁODZIEJSKI, A., 1967: Trzciel, pow. Międzyrzecz w świetle wykopalisk. Zielona Góra.
[41] KOTOWICZ, P. N., 2004: Wojowie i rycerze. Uzbrojenie średniowieczne na pograniczu polsko-rusko-słowackim. Katalog wystawy, Sanok 2004: Muzeum Historyczne w Sanoku.
[42] KOTOWICZ, P. N., 2008: Zabawka czy oręż ćwiczebny? Przyczynek do badań nad problematyką drewnianych naśladownictw średniowiecznych mieczy. In: Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, Acta Archaeologica Lodziensia 54 (Świętosławski, W., ed.), 89–98. Łódź.
[43] KOTOWICZ, P. N., 2012: Na tropie spektakularnej omyłki. Nowe spojrzenie na toporek z "napisem" z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 29, 111–122.
[44] KOTOWICZ, P. N.–MUZYCZUK, A., 2008: Militaria średniowieczne z Królewskiego Miasta Krosna, Acta Militaria Mediaevalia IV, 125–166.
[45] KOWALSKI, K.–MATUSZEWSKA, A., 2012: Wprowadzenie do problematyki kulturowej zabytków neolitycznych. In: Zaginione – ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich (Kowalski, K.– Kozłowska-Skoczka, D., edd.), 69–79. Szczecin.
[46] KUCYPERA, P.–PRANKE, P.–WADYL, S., 2010: Wczesnośredniowieczne miniaturowe toporki metalowe z Europy Środkowo-Wschodniej i Północnej. Korpus zabytków. In: Życie codzienne przez pryzmat rzeczy (Kucypera P.–Wadyl, S., edd.), 103–176. Toruń.
[47] KUCYPERA, P.–PRANKE, P.–WADYL, S., 2011: Wczesnośredniowieczne toporki miniaturowe. Toruń.
[48] KUNICKA-OKULICZOWA, Ł., 1959: Wczesnośredniowieczne zabawki i gry z Gdańska. In: Gdańsk wczesnośredniowieczny 1 (Kamińska, J., ed.), 107–143. Gdańsk.
[49] KURASIŃSKI, T., 2009: Militaria jako element wyposażenia wczesnośredniowiecznych pochówków dziecięcych – próba interpretacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich, Archeologia Polski 54, no. 2, 209–248.
[50] KURASIŃSKI, T.–SKÓRA, K., 2020: From the past into the future – archaica as a research problem (on the basis of medieval and modern period finds from Central-Eastern Europe. In: Slivers of the Antiquity. The Use of Ancient Coins in Central, Eastern and Northern Europe in the Medieval and Modern Periods – Okruchy starożytności. Użytkowanie monet antycznych w Europie Środkowej, Wschodniej i Północnej w średniowieczu i w okresie nowożytnym (Bogucki, M.–Dymowski, A.–Śnieżko, G., edd.), 301–366. Warszawa.
[51] KURNATOWSKI, S., 1961: Rozwój Międzyrzecza w świetle badań archeologicznych z lat 1954–1958. In: Kurnatowski, S.–Nalepa, J., Z przeszłości Międzyrzecza, 61–181. Poznań.
[52] ŁASZKIEWICZ, T.–MICHALAK, A., 2007: Broń i oporządzenie jeździeckie z badań i nadzorów archeologicznych na terenie Międzyrzecza, Acta Militaria Mediaevalia 3, 99–176.
[53] ŁAWRYNOWICZ, O.–STRZYŻ, P., 2003: Nowe zabytki broni obuchowej z okolic Roztocza, Archeologia Polski Środkowowschodniej 6, 258–264.
[54] ŁUKASIEWICZ, K., 1938: Przedmioty żelazne z Gniezna. In: Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII–XIII w.) w świetle wykopalisk (Kostrzewski, J. ed.), 41–56. Poznań.
[55] MICHALAK, A., 2015: Broń w wodnej toni. Uwagi o akwatycznych znaleziskach broni późnośredniowiecznej, na marginesie odkryć z Lutola Mokrego. In: Woda – żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony. Materiały z konferencji w Janowcu w 2012 r. Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 8 (Jaszewska, A.–Michalak, A., edd.), 289–314. Zielona Góra.
[56] MICHALAK, A., 2019: Arma Confinii. Przemiany późnośredniowiecznej broni na rubieżach Śląska, Wielkopolski, Brandenburgii i Łużyc. Zielona Góra.
[57] MÖBES, G.–TIMPEL, W., 1987: Die Burg Lodenschitz in der Gemarkung Schlöben bei Stadtroda, Alt-Thüringen 22/23, 297–367.
[58] NADOLSKI, A., 1954: Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku. Łódź.
[59] PANER, H., 2016: Gdańsk na pielgrzymkowych szlakach średniowiecznej Europy. Gdańsk.
[60] POPOVICI, R., 2002: Negoeşti, un sat din zona neamţ în secolele XIV–XVII, Arheologia Medievalâ IV, 27–45.
[61] RØNNE, O., 2008: Langhus, økser, gårder og grenser under senneolitikum. In: Facets of Archeology: Essays in Honour of Lotte Hedeager on her 60th Birthday (Childis, K.–Lund, J. –Prescott, Ch., edd.), 577–584. Oslo.
[62] SAWICKI, J., 2014: Średniowieczne świeckie odznaki w Polsce na tle Europejskim. Wratislavia Antiqua 20. Wrocław.
[63] SCHWAIGER, G., 1994: Bischof Wolfgang von Regensburg (ca. 924–994): Geschichte, Legende und Verehrung. In: Wallfahrten im Bistum Regensburg: zur Tausendjahrfeier des Todes des hl. Bischofs Wolfgang (Schwaiger, G.–Mai, P., edd.), 11–13. Regensburg.
[64] SENSFELDER, J., 2008: Pferdchen, Trommel und Armbrust – Kleinschnepper als Kinderspielzeug, Waffen und Kostümkunde 50, no. 2, 1–18.
[65] SIKORSKI, CZ., 2000: Broń średniowieczna z jeziora Wolskiego w gm. Rogowo woj. bydgoskie, Rocznik Kasprowiczowski 9, 97–114.
[66] SPENCER, B., 1998: Pilgrim Souvenirs and Secular Badges. Medieval finds from excavations in London 7. London.
[67] STARÝ, J.–KOZÁK, J., 2010: Hranice světů: Staroseverský Midgard a Útgard ve strukturalistických a poststrukturalistických interpretacích, Religio 18, no. 1, 31–58.
[68] STEUER, H., 1993: Werkzeug der Schiffbauer vom Rheinufer in Köln. In: Archäologie des Mittelalters und Bauforschung im Hanseraum: Eine Festschrift für Günter P. Fehring (Gläser, M., ed.), 311–330. Rostock.
[69] SZCZUREK, T., 2005: Skarb monet z XV wieku odkryty w roku 200 w Międzyrzeczu. In: Ziemia Międzyrzecka. Śladami historii. Materiały z III sesji historycznej zorganizowanej w Muzeum w Międzyrzeczu, 13 maja 2005 r. (Mykietów, B.–Tureczek, M., edd.), 127–146. Międzyrzecz – Zielona Góra.
[70] SZEREMETA, M., 2019: Siekiera kamienna. In: Archeologia Stargardu V.1 (Majewski, M., ed.), 49–52. Poznań – Stargard.
[71] SZTETYŁŁO, J., 1978: Rzemiosła metalowe wraz z uzbrojeniem. In: Historia kultury materialnej Polski w zarysie (Hensel, W.–Pazdur, J., edd.). Vol. 2: Od XII do XV wieku (Rutkowska-Płachcińska A., ed.), 73–108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
[72] ŚWIĄTKIEWICZ, P., 2010: Militaria ze średniowiecznego grodziska w Raciążu, Acta Militaria Mediaevalia 6, 7–92.
[73] ŚWIDERSKA, U., 2001: Kultura rycerska w średniowiecznej Polsce. Zielona Góra
[74] ŠMITEK, Z., 2007: Kaj raste brez korenja? O kamnih s posebnimi svojstvi na Slovenskem, Studia mythologica Slavica 10, 179–195. https://doi.org/10.3986/sms.v10i0.1710 | DOI 10.3986/sms.v10i0.1710
[75] TEREI, G.–HORVÁTH, A., 2007: Az Árpád-kori Kána falsu vasleletei I, Communicationes Archaeologicae Hungariae 2007, 235–246.
[76] TRZECIECKI, M.–AUCH, M.–STAŃCZUK, K., 2020: Grodzisko Piotrówka w Radomiu w świetle badań archeologicznych 2010–2013. Część I: stratygrafia i chronologia. Warszawa.
[77] VÍCH, D.–KAŠPAR, P., 2014: Nález hromového klínu v Panoším Újezdu na Rakovnicku, ASČ 18, 901–902.
[78] VLASATÝ, T., 2020: Possible function of the "Perun Axes". Available on-line at: https://sagy.vikingove.cz/possible-function-of-the-perun-axes/, access 21. 6. 2021.
[79] WILLEMSEN, A., 1997: Medieval Children's Toys in the Netherlands. Production, Sale, and Trade. In: Material Culture in Medieval Europe, Papers of the 'Medieval Europe Brugge 1997' Conference. Vol. 7 (de Boe, G.–Verhaeghe F., edd.), 405–412. Zellik.
[80] ZINNHOBLER, R., 1975: Der Heilige Wolfgang: Leben, Legende, Kult. Linz.
[81] ŻOŁĄDŹ-STRZELCZYK, D., 2013: "A cacek też dużo było". Zabawki dziecięce na ziemiach polskich w średniowieczu i epoce nowożytnej, Kwartalnik Historyczny CXX, no. 1, 5–30. | DOI 10.12775/KH.2013.120.1.01
[82] ДАРКЕВИЧ, В. Л., 1961: Топор как символ Перуна в древнерусском язычестве, Советская археология 4, 91–102.
[83] МАКАРОВ, Н. А., 1992: Древнерусские амулеты-топорики, Российская археология 2, 41–56.
[84] САВИЦЬКИЙ, B.–ОХРІМЕНКО, Г., 2007: Мíнíатюрнí сокирки-амулети джерело для реконстукцï дохристиянських вирувань давніх словян, Старий Луцк III, 130–138.
[2] BANACH, B., 2016: Zabytki wydzielone zwarstw późnośredniowiecznych. In: Międzyrzecz. Gród i zamek wwiekach IX–XIV. Wyniki prac wykopaliskowych z lat 1954–1961 (Kurnatowski, S., ed.), 321–353. Warszawa.
[3] BASTIAN, W., 1959: Zur Kamladenforschung. Die Kamladen von Lassan bei Klocksdorf, kreis Gadebusch und ihre Funde, Jahrbuch für Bodendenkmalpflege in Mecklenburg 1959, 162–188.
[4] BĄBEL, J., 1980: Kult topora w neolicie ziem polskich, Wiadomości Archeologiczne 45, no. 1, 3–44.
[5] BEILKE-VOIGT, I., 1998: Frühgeschichtliche Miniaturobjekte mit Amulettcharakter zwischen Britischen Inseln und Schwarzem Meer. Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 51. Schriften zur Archäologie der germanischen und slawischen Frühgeschichte 3 (Hening, J.–Leube, A., edd.). Bonn.
[6] BIEGELEISEN, H., 1927: Matka i dziecko w obrzędach, wierzeniach i zwyczajach ludu polskiego. Lwów.
[7] BLAŽEVIČIUS, P., 2008: Vaikų žaislai ir žaidimai XIII–XVII a. Lietuvoje (remiantis archeologijos duome‑nimis), Lietuvos archeologija 33, 71–122.
[8] BOGUSZEWICZ, A., 2000: Problem zamku typu przejściowego na przykładzie warowni w Pieszycach. In: Archaeologia et historica. Księga jubileuszowa dedykowana Pani Profesor Romanie-Barnycz-Głupieńcowej (Kajzer, L. et al., edd.), 65–86. Łódź.
[9] BRACKER, J., 1989: Kinderarmbrust. In: Die Hanse. Lebenswirklichkeit und Mythos 2, Austellungskatalog für Hamburgische Geschichte, 562. Hamburg.
[10] DĄBROWSKA, E., 1965: Studia nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem ziemi wiślickiej. Wrocław – Warszawa – Kraków.
[11] DELIMATA, M., 2004: Dziecko w Polsce średniowiecznej. Poznań.
[12] EGAN, G., 1997: Children's Pastimes in Past time – Medieval toys found in British Isles (with observations on excavated dice). In: Material Culture in Medieval Europe, Papers of the 'Medieval Europe Brugge 1997' Conference. Vol. 7 (de Boe, G.–Verhaeghe, F., edd.), 413–421. Zellik.
[13] GŁOSEK, M., 1996: Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich. Warszawa – Łódź.
[14] GŁOSEK, M., 1997: Militaria znalezione w fosie na Placu Dominikańskim we Wrocławiu, Studia Archeologiczne 29, 151–167.
[15] GŁOSEK, M., 2004: Średniowieczne uzbrojenie plebejskie w świetle odkryć archeologicznych, źródeł ikonograficznych i pisanych na ziemiach polskich. Acta Universistatis Lodziensis, Folia Archaeologica 24, 237–248.
[16] GŁOWACKI, Z., 1959: Powierzchniowe badania makroskopowe zabytków metalowych z Międzyrzecza. Poznań. Typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Science, Poznań Branch.
[17] GŁOWACKI, Z., 1960: Badania metaloznawcze zabytków metalowych z Międzyrzecza. Poznań. Typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Science, Poznań Branch.
[18] GOODMAN, W. L., 1962: The History of Woodworking Tools. London.
[19] GRABOWSKA-LYSENKO, A., 2020: Materialne świadectwa kultu św. Wolfganga u schyłku średniowiecza w Prusach jako element religijnego dziedzictwa regionu. In: Stare i nowe dziedzictwo Torunia, Bydgoszczy i regionu II. Studia i materiały z dziedzictwa kulturowego Torunia i regionu. Vol. 3 (Raczkowski, J.–Jakubek-Raczkowska, M., edd.), 75–89. Toruń.
[20] GRĄŻAWSKI, K., 2003: Odkrycia na zamku krzyżackim w Brodnicy w świetle badań 1992–1997. In: Pogranicze polsko-krzyżackie i pruskie materiały z konferencji naukowej, Górzno, 1–2 czerwca 2002 r. Vol. 1 (Grążawski, K., ed.), 351–371. Włocławek-Brodnica.
[21] HENSEL, Z., 2009: Omówienie wyników badań "miecza" ze Świebodzina, Acta Militaria Mediaevalia 5, 210–212.
[22] HEURICH, J., 1877: Przewodnik dla cieśli, obejmujący cały zakres ciesielstwa. 3rd edition. Warszawa.
[23] HOFFMANN, V., 1996: Allerlay kurtzweil. Mittelalterliche und frühzeitliche Spielzeugfunde aus Sachsen, Arbeits- und Forschungsberichte zur Sächsische Bodenkampflege 38, 127–200.
[24] HOLZER, F. W., 1935: St. Wolfgang, "ein Heiliger der Spätgotik", Jahresbericht des Vereins zur Erforschung der Regensburger Diözesangeschichte 10, 71.
[25] HOŠEK, J., 2006: Metalografie železných předmětů ze semonické tvrze ve světle studovaných výkovů ze středověkých tvrzí, vesnic a měst, PA XCVII, 265–320.
[26] HÖFLER, J., 1987: Die Tafelmalerei der Gotik in Kärnten (1420–1500). Klagenfurt.
[27] HÖFLER, J., 1998: Die Tafelmalerei der Dürerzeit in Kärnten (1500–1530). Klagenfurt.
[28] HÜBER, F., 1968: Spitalskirche Bad Aussee. S. l.
[29] IRÁSNÉ MELIS, K., 2004: Régészeti kutatások a Budapesti középkori csőt faluban II, Communicationes Archaeologicae Hungariae 2004, 173–222.
[30] JASIŃSKI, M., 1982: Archeologiczne badania podwodne w jeziorze Wolskim. Typescript of Masters Thesis in the archive of Archaeology Department, Adam Mickiewicz University in Poznań.
[31] KAUTE, P.–RÜTZ, T.–ZORN, J., 2018: Rostock, Hansestadt, Flurbezirk I, Innenstadt. Fpl. 523, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpomern 65 (2017), 372–379.
[32] KELLNER, M. G., 1998: Wolfgang, Bischof von Regensburg. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon 13, 1528–1529. Herzberg.
[33] KĘDZIERSKI, A.–WYCZÓŁKOWSKI, D., 2014: Toporki miniaturowe z badań na Starym Mieście w Kaliszu, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 15, 99–106.
[34] KOKOWSKI, A., 1997: Metalowe wisiorki w kształcie topora na terenie Barbaricum na północ i północny-wschód od limesu rzymskiego, w okresie rzymskim i we wczesnym okresie wędrówek ludów. In: 20 lat archeologii w Masłomęczu. Vol. 1. Weterani (Ilkjær, J.–Kokowski, A., edd.), 99–116. Lublin.
[35] KOKTVEDGAARD-ZEITZEN, M. K., 1997: Amulets and Amulet Use in Viking Age Denmark, Acta Archaeologica 68, 1–74.
[36] KOLA, A., 1985: Narzędzia do obróbki drewna z grodziska w Plemiętach. In: Plemięta. Średniowieczny gródek w ziemi chełmińskiej (Nadolski, A., ed.), 149–157. Warszawa – Poznań – Toruń.
[37] KOLA, A., 2003: Późnośredniowieczne grodzisko w Skłudzewie w ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona 13, 277–285.
[38] KOLA, A.–WILKE, G., 1975: Wstępne wyniki ratowniczych prac wykopaliskowych przeprowadzonych na grodzisku późnośredniowiecznym w Słoszewach, pow. Brodnica w 1973 r., Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia 5, 107–118.
[39] KOŁODZIEJSKI, A., 1965: Rozwój archeologii na terenie województwa zielonogórskiego w dwudziestoleciu Polski Ludowej. Zielona Góra.
[40] KOŁODZIEJSKI, A., 1967: Trzciel, pow. Międzyrzecz w świetle wykopalisk. Zielona Góra.
[41] KOTOWICZ, P. N., 2004: Wojowie i rycerze. Uzbrojenie średniowieczne na pograniczu polsko-rusko-słowackim. Katalog wystawy, Sanok 2004: Muzeum Historyczne w Sanoku.
[42] KOTOWICZ, P. N., 2008: Zabawka czy oręż ćwiczebny? Przyczynek do badań nad problematyką drewnianych naśladownictw średniowiecznych mieczy. In: Nie tylko broń. Niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, Acta Archaeologica Lodziensia 54 (Świętosławski, W., ed.), 89–98. Łódź.
[43] KOTOWICZ, P. N., 2012: Na tropie spektakularnej omyłki. Nowe spojrzenie na toporek z "napisem" z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 29, 111–122.
[44] KOTOWICZ, P. N.–MUZYCZUK, A., 2008: Militaria średniowieczne z Królewskiego Miasta Krosna, Acta Militaria Mediaevalia IV, 125–166.
[45] KOWALSKI, K.–MATUSZEWSKA, A., 2012: Wprowadzenie do problematyki kulturowej zabytków neolitycznych. In: Zaginione – ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich (Kowalski, K.– Kozłowska-Skoczka, D., edd.), 69–79. Szczecin.
[46] KUCYPERA, P.–PRANKE, P.–WADYL, S., 2010: Wczesnośredniowieczne miniaturowe toporki metalowe z Europy Środkowo-Wschodniej i Północnej. Korpus zabytków. In: Życie codzienne przez pryzmat rzeczy (Kucypera P.–Wadyl, S., edd.), 103–176. Toruń.
[47] KUCYPERA, P.–PRANKE, P.–WADYL, S., 2011: Wczesnośredniowieczne toporki miniaturowe. Toruń.
[48] KUNICKA-OKULICZOWA, Ł., 1959: Wczesnośredniowieczne zabawki i gry z Gdańska. In: Gdańsk wczesnośredniowieczny 1 (Kamińska, J., ed.), 107–143. Gdańsk.
[49] KURASIŃSKI, T., 2009: Militaria jako element wyposażenia wczesnośredniowiecznych pochówków dziecięcych – próba interpretacji na przykładzie znalezisk z ziem polskich, Archeologia Polski 54, no. 2, 209–248.
[50] KURASIŃSKI, T.–SKÓRA, K., 2020: From the past into the future – archaica as a research problem (on the basis of medieval and modern period finds from Central-Eastern Europe. In: Slivers of the Antiquity. The Use of Ancient Coins in Central, Eastern and Northern Europe in the Medieval and Modern Periods – Okruchy starożytności. Użytkowanie monet antycznych w Europie Środkowej, Wschodniej i Północnej w średniowieczu i w okresie nowożytnym (Bogucki, M.–Dymowski, A.–Śnieżko, G., edd.), 301–366. Warszawa.
[51] KURNATOWSKI, S., 1961: Rozwój Międzyrzecza w świetle badań archeologicznych z lat 1954–1958. In: Kurnatowski, S.–Nalepa, J., Z przeszłości Międzyrzecza, 61–181. Poznań.
[52] ŁASZKIEWICZ, T.–MICHALAK, A., 2007: Broń i oporządzenie jeździeckie z badań i nadzorów archeologicznych na terenie Międzyrzecza, Acta Militaria Mediaevalia 3, 99–176.
[53] ŁAWRYNOWICZ, O.–STRZYŻ, P., 2003: Nowe zabytki broni obuchowej z okolic Roztocza, Archeologia Polski Środkowowschodniej 6, 258–264.
[54] ŁUKASIEWICZ, K., 1938: Przedmioty żelazne z Gniezna. In: Gniezno w zaraniu dziejów (od VIII–XIII w.) w świetle wykopalisk (Kostrzewski, J. ed.), 41–56. Poznań.
[55] MICHALAK, A., 2015: Broń w wodnej toni. Uwagi o akwatycznych znaleziskach broni późnośredniowiecznej, na marginesie odkryć z Lutola Mokrego. In: Woda – żywioł ujarzmiony i nieujarzmiony. Materiały z konferencji w Janowcu w 2012 r. Biblioteka Archeologii Środkowego Nadodrza 8 (Jaszewska, A.–Michalak, A., edd.), 289–314. Zielona Góra.
[56] MICHALAK, A., 2019: Arma Confinii. Przemiany późnośredniowiecznej broni na rubieżach Śląska, Wielkopolski, Brandenburgii i Łużyc. Zielona Góra.
[57] MÖBES, G.–TIMPEL, W., 1987: Die Burg Lodenschitz in der Gemarkung Schlöben bei Stadtroda, Alt-Thüringen 22/23, 297–367.
[58] NADOLSKI, A., 1954: Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku. Łódź.
[59] PANER, H., 2016: Gdańsk na pielgrzymkowych szlakach średniowiecznej Europy. Gdańsk.
[60] POPOVICI, R., 2002: Negoeşti, un sat din zona neamţ în secolele XIV–XVII, Arheologia Medievalâ IV, 27–45.
[61] RØNNE, O., 2008: Langhus, økser, gårder og grenser under senneolitikum. In: Facets of Archeology: Essays in Honour of Lotte Hedeager on her 60th Birthday (Childis, K.–Lund, J. –Prescott, Ch., edd.), 577–584. Oslo.
[62] SAWICKI, J., 2014: Średniowieczne świeckie odznaki w Polsce na tle Europejskim. Wratislavia Antiqua 20. Wrocław.
[63] SCHWAIGER, G., 1994: Bischof Wolfgang von Regensburg (ca. 924–994): Geschichte, Legende und Verehrung. In: Wallfahrten im Bistum Regensburg: zur Tausendjahrfeier des Todes des hl. Bischofs Wolfgang (Schwaiger, G.–Mai, P., edd.), 11–13. Regensburg.
[64] SENSFELDER, J., 2008: Pferdchen, Trommel und Armbrust – Kleinschnepper als Kinderspielzeug, Waffen und Kostümkunde 50, no. 2, 1–18.
[65] SIKORSKI, CZ., 2000: Broń średniowieczna z jeziora Wolskiego w gm. Rogowo woj. bydgoskie, Rocznik Kasprowiczowski 9, 97–114.
[66] SPENCER, B., 1998: Pilgrim Souvenirs and Secular Badges. Medieval finds from excavations in London 7. London.
[67] STARÝ, J.–KOZÁK, J., 2010: Hranice světů: Staroseverský Midgard a Útgard ve strukturalistických a poststrukturalistických interpretacích, Religio 18, no. 1, 31–58.
[68] STEUER, H., 1993: Werkzeug der Schiffbauer vom Rheinufer in Köln. In: Archäologie des Mittelalters und Bauforschung im Hanseraum: Eine Festschrift für Günter P. Fehring (Gläser, M., ed.), 311–330. Rostock.
[69] SZCZUREK, T., 2005: Skarb monet z XV wieku odkryty w roku 200 w Międzyrzeczu. In: Ziemia Międzyrzecka. Śladami historii. Materiały z III sesji historycznej zorganizowanej w Muzeum w Międzyrzeczu, 13 maja 2005 r. (Mykietów, B.–Tureczek, M., edd.), 127–146. Międzyrzecz – Zielona Góra.
[70] SZEREMETA, M., 2019: Siekiera kamienna. In: Archeologia Stargardu V.1 (Majewski, M., ed.), 49–52. Poznań – Stargard.
[71] SZTETYŁŁO, J., 1978: Rzemiosła metalowe wraz z uzbrojeniem. In: Historia kultury materialnej Polski w zarysie (Hensel, W.–Pazdur, J., edd.). Vol. 2: Od XII do XV wieku (Rutkowska-Płachcińska A., ed.), 73–108. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
[72] ŚWIĄTKIEWICZ, P., 2010: Militaria ze średniowiecznego grodziska w Raciążu, Acta Militaria Mediaevalia 6, 7–92.
[73] ŚWIDERSKA, U., 2001: Kultura rycerska w średniowiecznej Polsce. Zielona Góra
[74] ŠMITEK, Z., 2007: Kaj raste brez korenja? O kamnih s posebnimi svojstvi na Slovenskem, Studia mythologica Slavica 10, 179–195. https://doi.org/10.3986/sms.v10i0.1710 | DOI 10.3986/sms.v10i0.1710
[75] TEREI, G.–HORVÁTH, A., 2007: Az Árpád-kori Kána falsu vasleletei I, Communicationes Archaeologicae Hungariae 2007, 235–246.
[76] TRZECIECKI, M.–AUCH, M.–STAŃCZUK, K., 2020: Grodzisko Piotrówka w Radomiu w świetle badań archeologicznych 2010–2013. Część I: stratygrafia i chronologia. Warszawa.
[77] VÍCH, D.–KAŠPAR, P., 2014: Nález hromového klínu v Panoším Újezdu na Rakovnicku, ASČ 18, 901–902.
[78] VLASATÝ, T., 2020: Possible function of the "Perun Axes". Available on-line at: https://sagy.vikingove.cz/possible-function-of-the-perun-axes/, access 21. 6. 2021.
[79] WILLEMSEN, A., 1997: Medieval Children's Toys in the Netherlands. Production, Sale, and Trade. In: Material Culture in Medieval Europe, Papers of the 'Medieval Europe Brugge 1997' Conference. Vol. 7 (de Boe, G.–Verhaeghe F., edd.), 405–412. Zellik.
[80] ZINNHOBLER, R., 1975: Der Heilige Wolfgang: Leben, Legende, Kult. Linz.
[81] ŻOŁĄDŹ-STRZELCZYK, D., 2013: "A cacek też dużo było". Zabawki dziecięce na ziemiach polskich w średniowieczu i epoce nowożytnej, Kwartalnik Historyczny CXX, no. 1, 5–30. | DOI 10.12775/KH.2013.120.1.01
[82] ДАРКЕВИЧ, В. Л., 1961: Топор как символ Перуна в древнерусском язычестве, Советская археология 4, 91–102.
[83] МАКАРОВ, Н. А., 1992: Древнерусские амулеты-топорики, Российская археология 2, 41–56.
[84] САВИЦЬКИЙ, B.–ОХРІМЕНКО, Г., 2007: Мíнíатюрнí сокирки-амулети джерело для реконстукцï дохристиянських вирувань давніх словян, Старий Луцк III, 130–138.